Bilindiği gibi son yıllarda tıbbın çeşitli alanlarında robot teknolojisinden yararlanılmaktadır. Robotlar yardımıyla çeşitli girişimler veya ameliyatlar yapılmakta, bu sayede iyileşme süresi kısalmaktadır . Robot teknolojisinin kullanıldığı alanlardan en önemlisi de Rehabilitasyondur. Kollarını veya bacaklarını yeterince kullanamayan hastalar için çeşitli robot modelleri üretilmiştir.
Yürüyemeyen hastalar için kullanılan en yaygın robot örneği Lokomat adıyla tanınan yürüme robotlarıdır.
Robot yardımlı yürüme tedavisi; yürüme yeteneğini; inme, omurilik veya beyin yaralanması, ortopedik veya nörolojik bozukluklar sonucu kaybetmiş hastalarda, robotik bir cihaz yardımıyla felçli kısımlarının, özellikle bacakların yürüme hareketlerinin taklit edilmesi sistemidir.
Bu yöntemle beyne ve omuriliğe yürüme hareketi robot yardımıyla tekrar hatırlatılır. Hastaların sistem yardımıyla da olsa aynadan yürüdüğünü görmesi ve hissetmesi motivasyonlarını da olumlu etkiler. Bunu, uygulanan yürüme yardımının hastanın yürümedeki güçlüğünü yenmesinde bir çocuğun bisiklet kullanmayı öğrenirken önce üç tekerlekli bisikletle veya yardımcı ek tekerleklerle öğrenmeye başlayıp zamanla destek tekerleklerinin kaldırılmasına benzetebiliriz.
Cihaz nasıl çalışır ?
Hasta bir yürüme bandı üzerinde, robotun çevrelediği bir alanda ayakta dik duracak şekilde askıya alınır böylece vücut ağırlığı eksiltilir . Çalışmaya, hastanın katkısının ne oranda, cihazın katkısının ne oranda olması gerektiği değerlendirildikten sonra başlanır. Cihazın sensörlü robot parçaları hastanın bacaklarına kalça ve diz eklemleri referans alınarak tutucu bantlarla monte edilir. Bu sensörlerle bacaklar doğal yürüme kalıbı oluşturacak şekilde hareket ettirilirken, bir taraftan da alıcılar vücudun harekete cevabını değerlendirmeye ve ölçmeye alır ve bu sayede cihazın bilgisayarında elde edilen grafik veriler doktora hastanın yürümenin hangi aşamalarında ve ne boyutta problem yaşadığını bildirir.
Robot her hastanın bireysel fonksiyonel seviyesine uyacak şekilde ayarlanarak hastayı gerektiği kadar ama mümkün olduğunca az destekler. Hasta belli ve istenen bir kalıpta hareket ederken robot müdahale etmezken, hasta istenen kalıbın dışına çıktığında robot düzeltici bir güç oluşturarak “gerektiği kadar yardım” prensibini devreye sokar. Böylece fizyolojik yürüme kalıbını oluşturan hareketler çok sayıda tekrarlanarak hastanın yeniden yürümesi sağlanmaya çalışılır.
Yürüme fonksiyonunu restore etmenin en iyi yöntemi hastayı olabildiğince erken ayağa kaldırıp yürütmeye başlamaktır. Felçli hastalarda tutulan vücut bölgesi normal yürüme kalıbındaki hareketlere hareketi oluşturacak kas gücü olmasa da cevap verir. Bu yöntemle tedavi bacaklardan omuriliğe iletilen refleksler oluşmasını sağlar Yapılan çalışmalar göstermektedir ki özel hareket serilerinin tekrarlanması duyusal hafızayı tetikleyerek omuriliğe yürümeyi nasıl başlatacağını hatırlatmaktadır. Bu durumlarda omuriliğin kendisi tıpkı küçük bir beyin gibi davranarak yürüme hareketlerinde kontrolü oluşturabilir. Bir bakıma omurilik, kaslara yürümenin doğru yolunu bildirmektedir.
Tekrarlanan yürüme kalıbı, beyin ve omuriliğe hastalık veya yaralanma sonucu kesilmiş sinyallerin yeni yollarla yeniden oluşturulmasında yardımcı olurken normal yürümede beyine giden uyarılar, robotik yürümede de benzer şekilde gitmiş olur ve böylece beyindeki hareket merkezi fizyolojik kalıplara en uygun şekilde uyarılmış olur. Bu şekilde bacaklardan gelen sensöryel ve görsel algı ile birlikte reflex yürüme kalıbı, beyinde olması gereken ama bozuk hücre gruplarına değil de onun vazifesini yüklenebilecek başka beyin hücresi dokularına öğretilir. Dolayısyla felçli hasta bu yürüme ve güçlendirme tedavisini alınca hem beyin hem de omurilik, yürüme için yeni nörolojik yolları keşfeder.
Çocuklardaki beyin felci olan Serebral palside (CP) ise motor yolları kontrol eden sinir hücrelerinin kaybına bağlı olarak yürüme paterninin bacak kaslarına iletilmesinde merkez sinir sistemi kaynaklı sorunlar vardır. En temel sorunlardan biri olan spastisite hali, beynimizden ilgili bacak kasına giden sinyallerin logaritmik artışı ve kontrolsuz aşırı bir kasılma ile kendini gösterir. Bu da yürümeyi zorlaştıran, kasın verimli ve koordine kullanımını engelleyen önemli bir etkendir. Lokomat sayesinde beynimiz ve yürümemizi sağlayan kaslar arasında iletişimi sağlayacak yeni bağlantılar kullanılmaya, mevcut bağlantılar ise gelişen yeni nöronal yollara adapte edilmeye çalışılır.
Bu tedaviden kimler yararlanabilir ?
Tedavinin temel amacının yürüme yeteneğinin geliştirilmesi veya yeniden kazanılmasıdır. Bu nedenle en sıklıkla beyin yaralanması, inme, omurilik yaralanması, çocuklardaki beyin felçleri (serebral palsi), multipl skleroz, parkinson hastalığı, çeşitli ortopedik hastalıklar, kalça protezleri uygulaması sonrası hastalar için önerilir. Yaralanmadan yıllar sonra bile uygulanan tedaviler fayda vermektedir. Diğer fiziksel egzersiz programlarında olduğu gibi hastalar program öncesi doktoru tarafından tam bir değerlendirmeye alınmalıdır.
Hastanın 4 -8 hafta süreyle haftada 3-5 gün, 15-30-60’ar dakikalık sürelerde Robotik Yürüme Sistemi ile tedavi alması önerilir. Periyodik muayenelerle, daha fazla tedavinin hasta için maksimum faydayı sağlayıp sağlamayacağı da değerlendirilmelidir.
